MARKS'ın yapıtları ve mektupları, henüz tümüyle biraraya getirilip yayınlanmamıştır. Marks'ın yapıtlarından, Rusçaya çevrilenler, diğer dillere çevrilenlerden daha fazladır. Marks'ın yapıtlarının aşağıdaki listesi tarih sırasına göre düzenlenmiştir.
1841'de Marks, Epiküros'un felsefesi üzerine tezini yazdı. (Bu, ilerde daha çok sözünü edeceğimiz, Literarischer Nachlass'ın kapsamına alınmıştır.) Bu tezinde, Marks, hâlâ, hegelci idealist bakış açısına sıkısıkıya bağlıdır.
1842'de, Marks, Rheinische Zeitung'a (Köln) makaleler yazdı, bunların arasında, altıncı Ren Diyetindeki özgür basın tartışmalarının bir eleştirisi, odun kaçakçılığına ilişkin yasa konusunda bir makale, siyasetin, ilâhiyattan ayrılmasını savunan bir diğer makale (kısmen Literarischer Nachlass'ın kapsamına alınmıştır) vb. bulunmaktadır. Burada, Marks'ın, idealizmden materyaliz- me ve devrimci demokrasiden komünizme geçişinin belirtilerini görürüz.
1844'te, Paris'te Marks ve Arnold Ruge'un yönetiminde, Deutshe-Französische Jahrbücher yayına başladı. Burada, bu geçişin en sonu gerçekleştirildiği görülür. Marks'ın, bu dergide yayınlanan makaleleri arasında, en dikkate değer olanları şunlardır: Hegelci Hukuk Felsefesinin Bir Eleştirisi (Literarischer Nachlass'ın yanısıra, ayrı bir broşür olarak da yayınlanmıştır.) ve Yahudi Sorunu Üzerine, (gene Literarischer Nachlass'da; Znaniye Yayınevi tarafından Ucuz Kitaplık seris- inden 210 numaralı broşür olarak çıkarılmıştır).
1845'te, Marks ve Engels, birlikte Main'deki Frankfurt'da, Kutsal Aile, Bruno Bauer ve Ortaklarına Karşı başlıklı bir broşür yayınladılar. (Literarischer Nachlass yanısıra, broşür olarak iki Rus baskısı vardır: biri, 1906'da, St. Petersburg'da Novy Golos tarafından öteki, 1907'de, St. Petersburg'da, Vestnik Znaniya tarafından yayınlandı.)
1845 ilkyazında, Marks, Feuerbach üzerine tezlerini yazdı. (Friedrich Engels, Ludwig
Feuerbach başlıklı broşüründe ek olarak yayınlanmıştır. Rusça bir çevirisi bulunmaktadır.)
1845-1847'de, Marks, Vorwärts, Deutsche-Brüsseler-Zeitung, (1847); Westphälisches Dampfboot (Bielefeld, 1845-48); Der Gesellschaftsspiegel (Elberfeld, 1846) gazetelerine, birçok makaleler yazdı. (Bunların çoğu, biraraya getirilmemiş, yeniden basılmamış ya da Rusçaya çevril- memiştir.)
1847'de Marks, Proudhon'a karşı temel yapıtını, Proudhon'un Sefaletin Felsefesi'ne yanıt olarak, Felsefenin Sefaleti'ni yazdı. Kitap, Brüksel ve Paris'te yayınlandı. (Rusçada, Novy Mir'in çıkardığı, biri G. Lvoviç, diğeri Alekseyeva, sonuncusu da Prosveşçeniye tarafından çevrilmiş ve hepsi de 1905-1906'da yayınlanmış olan üç baskı vardır.)
1848'de, Brüksel'de, Serbest Ticaret Üzerine Konuşma yayınlandı (Rusça çevirisi mevcut- tur, bunu, Londra'da, Engels'in işbirliği ile yayınlanan ve sanırım, Avrupa'nın bütün dillerine ve diğer birkaç dile çevrilmiş (sayfa 47) olan ünlü Komünist Partisi Manifestosu izledi. (Bu yapıtın, 1905 ve 1906 yıllarına ait, Molot, Kolokol, Alekseyeva vb. tarafından çevrilmiş hemen hemen sekiz Rusça baskısı vardır, çoğuna elkonulmuştur. Bunlar çeşitli başlıklar altında çıktılar: Komünist Manifesto, Sosyal Sınıflar ve Komünizm, Kapitalizm ve Komünizm, Tarih Felsefesi. Hem bunun, hem de Marks'ın diğer yapıtlarının tam ve en doğru çevirileri, Emeğin Kurtuluşu Grubunun dışarda yayınlanmış basımları arasında bulunabilir.)
1 Haziran 1848'den, 19 Mayıs 1849'a kadar, Köln'de, Marks'ın gerçekte baş yöneticiliğini yaptığı Neue Rheinische Zeitung yayınlandı. Marks'ın, günümüze kadar devrimci proletaryanın en iyi ve hâlâ aşılmamış organı olarak kalan bu gazetede yayınlanmış olan makaleleri, tümüyle bira- raya getirilmemiş ve yeniden basılmamıştır. Bunların en önemlileri, Literarischer Nachlass'ın kap- samına alınmıştır. Bu gazetede basılmış olan Ücretli Emek ve Sermaye (1905 ve 1906'da, Kozman, Molot, Myagkov ve Voviç tarafından, dört Rusça basımı yapılmıştır) ve gene aynı gaze- teden Yönetimdeki Liberaller (1906'da St. Petersburg'da Znaniye Yayınevi tarafından, ucuz kitap- lar serisinden, 272 numaralı broşür olarak basılmıştır) tekrar tekrar broşür halinde çıkartılmıştır.
1849'da, Marks, Köln'de, iki Siyasal Duruşma'yı (Marks'ın basın yasasına aykırı davranmak ve hükümete karşı silahlı direniş çağrısında bulunmak suçlamasıyla yargılandığı ve bir jüri tarafından beraat ettirildiği duruşmada kendini savunurken yaptığı iki konuşma 1905 ve 1906'da çıkartılan ve Alekseyeva, Molot, Myagkov, Znaniye ve Novy Mir'e ait, beş basım halinde Rusça çevirileri mevcuttur),
1850'de, Hamburg'da, Marks, Neue Rheinische Zeitung dergisini, altı sayı çıkardı. Burada basılan en önemli makaleler, daha sonra, Literarischer Nachlass'ın kapsamına alınmıştır. Bunların içinde özellikle dikkate değer olanlar, 1895'te, Engels tarafından, Fransa'da Sınıf Savaşımları,
1848-1850 başlıklı bir broşür halinde tekrar basılan, makalelerdir. (Rusça çevirisi, M. Malih Kitaplığınca, 5960 numara ile basılmıştır; ayrıca, Bazarov ve Stepanov'un çevirdiği ve 1906'da, St. Petersburg'da Skirmunt tarafından yayınlanan Toplu Tarihsel Çalışmalar'da ve bir de Yirminci Yüzyılın Düşünceleri ve Görüşleri St. Petersburg, 1912'de de mevcuttur.)
1852'de, New York'ta, Marks'ın, Louis Bonaparte'ın 18 Brumaire'i başlıklı bir broşürü yayınlandı. (Yukarda adı geçen yayınlarda Rusça çevirisi mevcuttur).
Aynı yıl, Londra'da, Enthüllungen über den Communistenproress in Köln, (Rusça çevirinin başlığı, Komanyardların Köln Duruşması, Halk Bilimi Kitaplığı, n° 43, St. Petersburg, 28 Ekim
1906) yayınlandı.
Ağustos 1851'den 1862'ye kadar,[45] Marks, New York Tribune'e düzenli olarak yazı verdi, buradaki makalelerin çoğu, imzasız, başyazı olarak çıktı. Bunların arasında en göze çarpanı, Marks ve Engels'in ölümünden sonra, Almanca olarak tekrar basılan bir dizi makaledir: Almanya'da Devrim ve Karşı-Devrim (Bazarov ve Stepanov'un çevirdiği toplu yapıtlarda, bir Rusça çevirisi mevcuttur, ve sonra, 1905-06'da, Alekseyeva, Obşçestvennaya Polza, Novy Mir, Vseobçkaya Bilioteka ve Molot tarafından çıkartılan, beş basım halinde, broşür biçiminde çıkmıştır). Marks'ın Tribune'deki makalelerinin bazıları, daha sonra, Londra'da, ayrı broşürler halinde yayınlandı; örneğin, 1856'da yayınlanan Palmerston üzerine makale: 18. Yüzyılın diploma- tik Tarihinin Açıklanması (Liberal ingiliz Bakanlarının, sürekli olarak Rusya'ya rüşvet karşılığı bağlılıkları konusunda), ve diğerleri. Marks'ın ölümünden sonra, kızı Eleanor Aveling, onun Doğu sorunuyla ilgili Tribune makalesinden bir kaçını Doğu Sorunu başlığı altında, 1897'de Londra'da yayınladı. Bir kısmı Rusçaya çevrilmiştir: Savaş ve Devrim, Sayı I, Marks ve Engels: Yayınlan- mamış Makaleler (1852, 1853, 1854), Harkov 1919 (Düşüncemiz kitaplığı).
1854'ün sonlarından itibaren ve 1855 yılı boyunca Marks, Neue Oder-Zeitung'a ve 1861-62'de Viyana gazetesi Presse'e katkıda bulundu. Marks'ın sayısız mektupları gibi, bu makaleler de toplanmıştır ve ancak birkaçı Die Neue Zeit'ta yeniden basılmıştır. Aynı durum, Marks'ın 1859 italya Savaşının diplomatik tarihi üzerine yazdığı Das Volk (Londra 1859) makaleleri için de geçerlidir.
1859'da, Marks'ın Ekonomi Politiğin Eleşitirisine Katkı'sı Berlin'de yayınlandı (Rusça çeviri- leri: Moskova 1896, Manuilov tarafından hazırlanmıştır; St. Petersburg 1907, Rumyantsev tarafından çevrilmiştir).
1860'ta Marks'ın Herr Vogt başlıklı bir kitapçığı Londra'da yayınlandı.
1864'te, Marks tarafından yazılan Uluslararası işçi Birliğinin Çağrısı Londra'da çıktı (Rusça çevirisi mevcuttur). Marks, Enternasyonal Genel Konseyinin sayısız manifestolarının, çağrılarının ve kararlarının yazarı idi. Bu malzeme tahlil edilmiş ya da hatta derlenmiş olmaktan çok uzaktır. Bu çalışmaya ilk yaklaşım, Gustav Jaevkh'in Marks'ın birkaç mektubunu ve karar taslaklarını içeren Die Internationale başlıklı kitabıdır (Rusça çevirisi: St. Petersburg 1906, Znaniye Yayınevi). Genel Konseyin Paris Komünü Üzerine Söylevi, Marks tarafından yazılmış olan Enternasyonale ait belgelerdendir. Bu belge, 1871'de, Londra'da Fransada iç Savaş başlıklı bir kitapçık halinde çıktı (Rusça çeviriler: Lenin tarafından hazırlanmış olan bir çeviri Molot Yayınevi ve diğerleri).
1862 ve 1874 arasında Marks, Enternasyonalin bir üyesi olan Kugelmann'la mektuplaştı (iki Rusça çeviri: biri Goihbarg adlı birine ait, öteki Lenin tarafından hazırlanmış).
1867'de Marks'ın temel yapıtı Kapital: Ekonomi Politiğin Eleştirisi, Birinci Cilt, Hamburg'da çıktı. ikinci Cilt
1885'te ve Üçüncü Cilt 1894'te, Marks'ın ölümünden sonra Engels tarafından yayınlandı. Rusça çevirileri: Birinci Cilt, beş baskı halinde (ikisi Danielson'un çevirisi olarak, 1872 ve 1898; diğer ikisi E. A. Gurvich ve L. M. Zak'ın çevirisi olarak ve Struve'nin basıma hazırlamasıyla; 1. baskı - 1899, 2. baskı - 1905; bir diğeri ise Bazarov ve Stepanov'un basıma hazırlamasıyla). ikinci ve Üçüncü ciltler Danielson'un çevirisi olarak, (pek yeterli değildir) ve, bir de Bazarov ve Stepanov'un basıma hazırlamasıyla (bu daha iyidir) çıktı.
1876'da Marks, Engels'in Herrn Eugen Dührings Umwalzung der Wissenschaft (Anti- Dühring) adlı yapıtının yazılmasına katkıda bulundu; tüm çalışmanın elyazmasını gözden geçirdi ve ekonomi politiğin tarihi üzerine bütün bir bölüm yazdı.
Marks'ın aşağıdaki yapıtları ölümünden sonra yayınlanmıştır:
Gotha Programının Eleştirisi (St. Petersburg 1906, ve Die Neue Zeit'ta Almanca olarak, 1890-1891, sayı 18);
Değer, Fiyat ve Kâr[46] (26 Haziran 1865'te verilen bir konferans;
Die Neue Zeit, XVI, 1897-1898; Rusça çevirileri, Molot, 1906, ve Lvoviç 1905, tarafından çıkarılmıştır);
Aus dem literarischen Nachlass Von Karl Marks Friedrich Engels und Ferdinand Lassalle, üç cilt, Stuttgart 1962 (Rusça çevirisi, Akselrod ve diğerleri tarafından basıma hazırlanmıştır, 2 cilt, St. Petersburg 1908: Birinci Cilt, ayrıca E. Gurviç tarafından da basıma hazırlanmıştır, Moskova 1907. Ayrı olarak yayınlanan, Lassalle'ın Marks'a yazdığı mektuplar Literarischer Nachlass'a dahil edilmiştir);
K. Marks'ın F. Engels'in ve Başkalarının F.A. Sorge'ye ve Başkalarına Mektupları (Rusçada iki basım, biri Akselrod tarafından hazırlanmış, öteki Lenin'in önsözü ile Dauge tarafından yayınlanmıştır);
Kapital'in dördüncü cildinin elyazması olan ve Kautsky tarafından yayınlanan Theorien über den Mehrwert [Artı-Değer Teorileri], dört bölümlü (sayfa 50) üç cilt, Stuttgart 1905-10. (Yalnızca birinci cilt Rusçaya çevrilmiştir; üç basım; St. Petersburg 1906; Plehanov tarafından basıma hazırlanmıştır; Kiev 1906, Jeleznot tarafından basıma hazırlanmıştır ve Kiev, 1907, Tuçapski tarafından basıma hazırlanmıştır.) 1913'te Marks-Engels Yazışmaları'nın dört büyük cildi Stutgart'ta yayınlandı, bunlardan I, Eylül 1844 ve 10 Ocak 1883 arasında yazılmış olan 386 mektubu içeriyor ve Marks'ın biyografisinin ve görüşlerinin incelenmesi için çok değerli bir malzeme yığını sağlıyordu.
1917'de, Marks ve Engels'in yapıtlarının iki cildi çıktı, bunlar 1852-62 dönemine ait makalelerini içeriyordu (Almanca).
Marks'ın yapıtlarının bu listesini bitirirken, çoğunlukla Die Neue Zeit, Vorwärts ve öteki Almanca sosyal-demokrat yayınlarda çıkan daha kısa makalelerinin ve mektuplarının sayılmadığını belirtmek gerek. Marks'ın Rusça çevirilerinin listesi de, özellikle 1905-1906'da çıkan kitapçıklar açısından, kuşkusuz tamam değildir. Marks ve marksizm üzerine olan yazın çok geniştir. Yalnızca en önde gelenlerine değineceğiz ve yazarları üç ana gruba ayıracağız: önemli sorunlarda Marks'ın görüş açısına bağlı kalan marksistler; özünde marksizme düşman olan burjuva yazarları; ve marksizmin bazı temelle- rini kabul ettiklerini öne sürerlerken, aslında onun yerine burjuva kavramlar koyan revizyonistler. Narodniklerin Marks'a karşı tutumu revizyonizmin özellikle bir Rus türü sayılmalıdır.
Werner Sombart, Ein Beitrag zur Bibliographie des Marksismus (Archiv für Sozialwissenschaft und Sozialpolitik, XX, 2. Heft.[47] 1905, s. 413-430), adlı yapıtında tamam olmaktan çok uzak bir liste halinde üç yüz kadar başlık verir. Gerek Die Neue Zeit —1883-1907 ve devamı— dizininde, gerekse Jozef Stammhammer'in Bibliographie des Sozialismus und Kommunismus, Bd. I-III[48] Jena (1893-1909) başlıklı yapıtında daha fazlası bulunabilir. Marksizm üzerine ayrıntılı bir bibliyografya için ayrıca Bibliographie der Sozialwissenschaften'e bakınız. Berlin, Jahrgang I, 1905 u. ff..[49] Ayrıca da N. A. Rubakin'in Kitaplar Arasında adlı yapıtına bakınız (cilt 2, 2. basım). Burada yalnızca en önemli bibliyografyalara değiniyoruz. Maks'ın biyo- grafisi konusunda her şeyden önce, Friedrich Engels'in 1878'de Brunswick'te Bracke tarafından (sayfa 51) yayınlanan Volkskalender'deki[50] ve Handwärterbuch der Staatswissenschaften, Bd. 6,9.600-03'teki[51] makalelerine dikkat çekilmelidir; W. Liebknecht, Karl Marks Zum Gedächtniss[52] Nuremberg 1896; Lafargue, Karl Marks Persönliche Erinnerungen;[53] W. Liebknecht, Karl Marks, 2. Baskı, St. Petersburg 1906; P. Lafargue Karl Marks'a Ait Anılarım, Odessa 1905 (orijinali için bkz: Die Neu Zeit, IX, 1); Karl Marks: Anısına, St. Petersburg 1908, 410 sayfa, Y. Nevzoroj, N. Rojkov, V. Bozarov, Y. Steklov, A. Finn-Yenotayevsky, P. Rumyantsev, K. Renner, H. Roland-Holst, V. llyin, R. Luxemburg, G. Zinovyev, Y. Kamenev, P. Orlovski, M. Taganski'ye ait makalelerin bir derlemesi; Franz Mehring,Karl Marks. Marks'ın, Amerikan sosya- listi Spargo tarafından ingilizce olarak yazılmış olan geniş biyografisi (John Spargo Karl Marks, His Life and Work, London 1911) yeterli değildir. Marks'ın eylemlerinin genel bir gözden geçirme- si için ise Karl Kautsky'nin Die Historische Leistung von Karl Marks. Zum 25 Todestag des Meisters[54] başlıklı yapıtına bakınız, Berlin 1908. Bu yapıtın Rusça çevirisi Karl Marks ve Tarihsel Önemi başlığını taşımaktadır, St. Petersburg 1908. Ayrıca Clara Zetkin'in Karl Marks und sein lebenswerk[55] başlıklı popüler broşürüne de bakınız (1913). Marks'a ait anılar: Vestnik Yevropi'de Annenkov'un anıları, 1880 n° 4 (ayrıcaAnılar'ında Cilt 3, Olağanüstü Bir Onyıl, St. Petersburg 1882); Ruskoye Bogalstvo, 1906, n° 12'de Karl Schurz'un anıları; Vestnik Yevropi, 1909, n° 6 ve devamında M. Kovalevski'nin anıları.
Marksist felsefe ve tarihsel materyalizm konusunda en iyi açıklamayı G. V. Plehanov vermiştir, Yirmi Yıl, St. Petersburg 1909, 3. baskı; Savunmadan Saldırıya, St. Petersburg 1910; Marksizmin Temel Sorunları, St. Petersburg 1908; Eleştirmenlerimin Bir Eleştirisi, St. Petersburg 1906; Birci Tarih Görüşünün Gelişmesi, St. Petersburg 1908 ve diğer yapıtları. Antonio Labriola, Materyalist Tarih Görüşü Üzerine [Rusça], St. Petersburg 1898; ayrıca Tarihsel Materyalizm ve Felsefe, St. Petersburg 1906; Franz Mehring, Tarihsel Materyalizm Üzerine [Rusça] (Prosveşçeniye ve Molot'a ait iki baskı), St. Petersburg 1906 ve Lessing Efsane [Rusça], St. Petersburg 1908 (Znaniye); ayrıca bakınız Charles Andler (marksist değildir), Komünist Manifesto. Tarih, Giriş Yorumlar [Rusça], St. Petersburg 1906, ayrıca bakınız Tarihsel Materyalizm, St. Petersburg 1908, Engels, Kautsky, Lafargue ve daha birçoklarına ait makalelerden oluşan bir derleme; L. Akselrod, Felsefi Taslaklar, Tarihsel Materyalizmin Felsefî Eleştirmenlerine Bir Yanıt, St. Petersburg 1906. Dietzgen'in marksizmden başarısız sapmalarının özel bir savunması, E. Untermann'ın Die Logischen Mängel des engeren Marksismus[56] adlı yapıtında bulunabilir, Münih 1910, 753 sayfa (geniş ama pek ciddi olmayan bir çalışma). Hugo Riekes'in, Zeitschrift für die gesamte Staalswisenschaft, 62, Jahrgang, 1096, 3. Heft, s. 407-32'deki Die Philosophische Wurzel des Marksismus[57] başlıklı çalışması, marksist görüşlerin bir muhalifi tarafından yazılmış, materyalizm açısından bu görüşleri felsefi bütünlüğünü gösteren ilginç bir çalışmadır. Benno Erdmann'ın Jahrbuch für Gesetzgebung, Verwaltung und Volkswirtschaft (Schmollers Jahrbuch), 1907, 3. Heft, s. 156'daki, Die Philosophischen Voraussetzungen der materialistischen Geschichtsauffassung[58] başlıklı çalışması Marks'ın fels- efi materyalizmin bazı temel ilkelerinin çok yararlı bir formülasyonu ve bugünkü kantçılık ve genel olarak bilmesinlercilik açısından ona karşı ileri sürülen iddiaların bir özetidir. Rudolph Stammler (kantçı), Wirtschaft und Recht nach der materialistischen Geschichtsauffassung,[59] 2. baskı, Leipzig 1906; Woltman (gene bir kantçı), Tarihsel Materyalizm (Rusça çevirisi, 1901); Vorländer (gene bir kantçı) Kant ve Marks [Rusça], St. Petersburg 1909. Ayrıca bir yanda A. Bogdanov, V. Bazarov ve diğerleri öte yandan ise V. ilyin[60] arasındaki polemiğe de bakınız. (Birincilerin görüşleri Marksizm Felsefesinin Bir Özeti, St. Petersburg 1908; A. Bogdanov, Büyük Bir Fetişizmin Çöküşü, Moskova 1909 ve diğer yapıtlarda, V. ilyin'in görüşleri ise Materyalizm ve Ampiryokritisizm, Moskova 1909'da mevcuttur.) Tarihsel materyalizm ve ahlak üzerine: Karl Kautsky, Ahlak ve Materyalist Tarih Anlayışı, St. Petersburg 1906 ve Kautsky'nin birçok başka yapıtı; Louis Boudin, Bugünkü Eleştiriler Işığında Karl Marks'ın Teorik Sistemi, V. Zasuliç'in editörlüğü altında ingilizce'den çevrilmiştir, St. Petersburg 1908; Hermann Gorter, Derhistorische Materialismus,[61] 1909. Marksizme karşı olanların yapıtlarından Jugan-Baronovski'nin Marksizmin Teorik Temelleri'ni, St. Petersburg 1907; S. Prokopoviç'in Marks'ın Bir Eleştirisi'ni, St. Petersburg 1901; Hammacher'in Das Philosophisch-ökonomische System des Marksismus[62] adlı yapıtını, Leipzig 1910 (730 sayfa, alıntılar derlemesi); Werner Sombart'ın Sosyalizm ve Ondokuzuncu Yüzyılda Sosyal Hareket'ini [Rusça], St. Petersburg; Marks Adler'in (kantçı) Kausaität und Teleologie, Viyana 1909; Marks Studien ve gene aynı yazarın Marks als Denker adlı yapıtlarını [63] sayabiliriz.
Hegelci bir idealist olan Ciovanni Gentile'in La filosofia di Marks[64] Pisa 1899, başlıklı kitabı da dikkate değer. Yazar, genellikle kantçıların, pozitivistlerin vb. dikkatinden kaçan Marks'ın materyalist diyalektiğinin bazı önemli yönleri üzerinde durmaktadır. Gene bunun gibi: Lévy'nin Feuerbach'ı, Marks'ın esas felsefi öncellerinden biri hakkında bir çalışmadır. Marks'ın bazı yapıtlarından alıntılardan oluşan yararlı bir derleme de Çernişevski'nin Bir Marksistin Not Defteri'nde bulunabilir, St. Petersburg (Dyelo), 1908. Marks'ın ekonomik öğretisi üzerine aşağıdaki kitaplar dikkate değer: Karl Kautsky, Karl Marks'ın Ekonomik Öğretileri (Rusça pek çok basımı vardır), Tarım Sorunu, Erfurt Programı ve pek çok broşür. Ayrıca bkz: Edvard Bernstein, Marks'ın Ekonomik Öğretisi, Kapital'in Üçüncü Cildi (Rusça çeviri, 1905); Gabriel Deville, Kapital (Kapital'in birinci cildinin açıklaması, Rusça çeviri 1907). Tarım sounu konusunda, marksistler arasındaki, revizyonizm denen şeyin bir temsilcisi Edvard David'dir, Sosyalizm ve Tarım (Rusça çeviri, St. Petersburg 1902). Revizyonizmin bir eleştirisi için ise, V. ilyin, Tarım Sorunu, I. Kısma bakınız, St. Petersburg 1908. Ayrıca V. ilyin aşağıdaki kitaplarına bakınız: Rusya'da Kapitalizmin Gelişmesi, 2. baskı, St. Petersburg 1908; Ekonomik Denemeler ve Makaleler, St. Petersburg 1899; Tarımda Kapitalizmin Gelişme Yasaları Üzerine Yeni Veriler, Kitap 1, 1917. Fransa'daki tarımsal ilişkilere ait en son verilere Marks'ın görüşlerinin bazı sapmalarla uygulanması Compère- Morel'in La question agraire et le (sayfa 54) socialisme en France'ında[65] bulunabilir, Paris 1912, 455 sayfa. Marks'ın ekonomik görüşlerinin, ekonomik yaşamın son görüngülerine uygulanarak daha da gelişmiş hali için Hilferding'in Finans Kapital'ine [Rusça], St. Petersburg 1911, bakınız (Yazarın değer teorisine ilişkin görüşlerindeki önemli hatalar Kautsky'nin "Gold, Papier und Ware" —"Altın, Kağıt Para ve Metalar"— başlıklı makalesinde düzeltilmiştir, Die Neue Zeit, XXX, 1; 1912, s. 837 ve 866) ve ayrıca V. ilyin'in Emperyalizm, Kapitalizmin En Yüksek Aşaması, 1917; başlıklı yapıtına bakınız. Pyotr Maslov, Tarım Sorunu'nda (iki cilt) ve Ekonomik Gelişmenin Teorisi'nde bulunabilir, Die Neu Zeit, XXIX, 1, 1911.
Burjuva profesörler arasında pek yaygın olan marjinal fayda teorisi denen teori açısından Marks'ın ekonomik öğretisinin bir eleştirisi aşağıdaki yapıtlarda bulunmaktadır: Böhm-Bawerk, Zum Abschluss des Marksschen Systems[66] (Berlin 1896, Staatswiss. Arbeiten, Festgabe für K. Knies'de), Rusça çevirisi, St. Petersburg 1897. Marks'ın Teorisi ve Eleştirisi ve ayrıca Kapital und Kapitalzins, 2. baskı, iki cilt Innsbruck, 1900-1902 (Rusça çevirisi, Kapital ve Kârlar, St. Petersburg 1909). Aynca bkz: Riekes, Wert und Tauschwert (1899),[67] von Bortkiewicz, Wertrechnun und Proisrechnung im Marksschen System (Archiv für Sozialwissenschaft, 1906- 1907);[68] Leo von Buch, Über Die Elemente der politischen Ökonomie. 1. Th. Die Intensität d. Arbeit, Wert u. Preis[69] (Rusça da yayınlanmıştır). Marksist açıdan Böhm-Bawerk'in eleştirisinin bir tahlili için Hilferding'in Böhm Bawerks Marks Kritik'ine [70] (Marks-Studien, 1. Band, Vienna, 1904) ve Die Neue Zeit'ta yayınlanmış olan daha kısa makalelere bakınız.
Marksizmin yorumunda ve gelişmesinde iki temel akım —"revizyonist" ve radikal ("orto- doks")— ile ilgili olarak bkz: Edvard Bernstein'in Voraussetzungen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie (Almanca orijinali, Stuttgard 1899; Rusça çevirisi: Tarihsel Materyalizm, St. Petersburg 1901 ve Toplumsal Sorunlar, Moskova 1901); ayrıca bkz: Tarihten ve Sosyalizmin Teorisinden başlıklı yapıtı, St. Petersburg 1902. Bernstein'a bir yanıt, Karl Kautsky'nin Bernstein und des sozialdemokratische Programm'ında (Almanca orijinali, Stuttgart 1899, dört baskı halinde Rusça çevirisi; 1905-1906). Fransız marksist yazını için bkz. Jules Guesde, Quatre ans de lutte des classes, En garde; ve Questions d'hier et d'aujourd'huil (Paris 1911);[71] Paul Lafargue, Le déterminisme économique de K. Marks (Paris 1909);[72] Anton Pannekoek, Zwei Tendenzen in der Arbeiterbewegung.[73]
Marksist sermaye birikimi teorisi üzerine Rosa Luxemburg'un yeni bir yapıtı vardır, Die Akkumulation des Kapitals (Berlin 1913),[74] ve onun Marks'ın teorisini yanlış yorumlamamasına ilişkin bir tahlili de Otto Bauer yapmıştır. Die Akkumulation des Kapitals (Die Neue Zeit, XXX, 1, 1913, s. 831 und 862).[75] Ayrıca bkz: Vorwärts'de Eckstein ve 1913 yılında Bremer Bürger- Zeitung'da Pannekoek. Marksizm üzerine eski Rus yazınından şu aşağıdakileri belirtmek gerek: B. Çiçerin, "Alman Sosyalistleri", Bezobrazov'un Siyasal Bilim Derlemesi'nde, St. Petersburg 1888 ve Siyasal Doktrinler Tarihi, Kısım 5, Moskova 1902,156 sayfa; yukardakine Zieber tarafından verilen bir yanıt, "Bay Çicerin'in Gözlükleriyle Alman iktisatçıları", Toplu Yapıtlar'ında, c. 11, St. Petersburg 1900; L. Slonimski, Karl Marks'ın Ekonomik Öğretisi, St. Petersburg 1898; N. Zieber, Sosyal Ekonomik Araştırmalarında David Ricardo ve Karl Marks, St. Petersburg 1885 ve iki ciltlik Toplu Yapıtlar'ında St. Petersburg 1900. Ayrıca J. Kaufmann'ın (J.K.-n) 1872 Vestnik Yevropi, 1872, n° 5'te Kapital üzerine bir gözden geçirmesi — bu makale, Marks'ın Kapital'in ikinci baskısına ekin- de J. K.-n'ın savlarını diyalektik-materyalist yönteminin doğru bir açıklaması olarak kabul etmiş ve aktarmış olması gerçeğiyle dikkati çekmektedir.
Marksizm konusunda Rus Narodnikleri —N. K. Mihavlovski— Russkoye Bogatsitvo'da, 1894, n° 10 ve 1895, n° 1 ve 2; ayrıca Toplu Yapıtlar'ında yeniden basılmış olan P. Struve'nin Eleştirel Notlar'ı (St. Petersburg 1894) üzerine görüşler. Mihaylovski'nin görüşleri marksist (sayfa 56) bir açıdan, K. Tulin (V. ilyin) tarafından Ekonomik Gelişmemizi Niteleyen Veriler'inde tahlil edil- miştir (St. Petersburg 1895, sansür tarafından yok edilmiştir), sonradan V. ilyin'in Oniki Yıl Boyunca'sında yeniden basılmıştır, St. Petersburg 1908. Diğer narodnik yapıtlar: V. V., Siyaset Çizgilerimiz, St. Petersburg 1892 ve Yetmişlerden Yirminci Yüzyıla, St. Petersburg 1907; Nikolay'un, Reform Sonrası Toplumsal Ekonomimizin Özeti, St. Petersburg 1893; V. Çernov, Marksizm ve Tarım Sorunu, St. Petersburg 1906 ve Felsefi ve Sosyolojik Denemeler, St. Petersburg 1907.
Narodniklerin yanısıra şu aşağıdakilere de değinebiliriz: N. Karayev, Tarihsel Materyalizmin Üzerine Eski ve Yeni Denemeler, St. Petersburg 1896, 1913'te Ekonomik Materyalizmin Bir Eleştirisi başlığı altında 2. baskı; Masarik, Marksizmin Felsefi ve Sosyolojik Temelleri [Rusça], Moskova 1900; Croce, Tarihsel Materyalizm ve Marksçı iktisat [Rusça], St. Petersburg 1902.
Marks'ın görüşlerinin doğru bir değerlendirmesi için, onun en yakın düşünce ve çalışma arkadaşı Friedrich Engels'in yapıtlarını tanımak gerekir. Engels'in tüm yapıtlarını hesaba katma- dan marksizmi anlamak ve sunmak olanaksızdır.
Anarşizm açısından Marks'ın bir eleştirisi için bkz: V. Çerkezov, Marksizmin Öğretileri, iki bölüm, St. Petersburg 1905; V. Tucker, Bir Kitabın Bedeli [Rusça], Moskova 1907; Sovel (sendi- kalist), Modern Ekonominin Toplumsal incelemeleri, Moskova 1908.
